? 1. ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ പ്രാഥമിക ലക്ഷ്യം — ആത്മീയ ഉണർവ്വ്

ഭാരതീയ ദർശനത്തിന്റെ ആധാരമായ വേദോപനിഷദുകളിലും പുരാണങ്ങളിലും ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ സ്ഥാപനം മാനസികവും ആത്മീയവുമായ പുരോഗതിക്കായാണ് എന്ന് വ്യക്തമായി കാണാം.

ഋഗ്വേദത്തിലെ മഹാമന്ത്രമായ —

“യസ്തു സർവ്വാണി ഭൂതാന്യാത്മാന്യേവാനുപശ്യതി,
സർവ്വഭൂതേഷു ചാത്മാനം തതോ ന വിജുഗുപ്സതേ”
(ഈശോോപനിഷത് – ശ്ലോകം 6)

എന്ന ഈ വാക്യം ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ ആത്മാവാണ്.
ഇത് പറഞ്ഞുകൊടുക്കുന്നത് എന്താണെന്നാൽ:

“സർവ്വ ജീവജാലങ്ങളിലുമുള്ള ആത്മാവിനെ കാണുന്നവനാണ് യഥാർത്ഥ ആത്മജ്ഞാനി. അവൻ ആരെയും അവന്യനായി കാണുന്നില്ല.”

അതിനാൽ ക്ഷേത്രം എന്നത് — ഒരു മതവിഭാഗത്തിനുള്ള ആരാധനാ കേന്ദ്രമല്ല;
അത് സർവ്വജീവരാശികളോടും സമത്വം പുലർത്തുന്ന ആത്മീയ കേന്ദ്രം ആണെന്ന് വേദങ്ങൾ തന്നെ പറയുന്നു.

? 2. ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ സാമൂഹിക പ്രവർത്തനം

പ്രാചീന ഭാരതത്തിൽ ക്ഷേത്രങ്ങൾ വിദ്യാഭ്യാസ കേന്ദ്രങ്ങളായിരുന്നു. അവിടെ:

• ദർശനങ്ങൾ (തത്വചിന്തകൾ) പഠിപ്പിച്ചിരുന്നു,
• ആയുർവേദവും സിദ്ധ വൈദ്യശാസ്ത്രവും പ്രചരിപ്പിച്ചിരുന്നു,
• കല, സംഗീതം, നാടകം എന്നിവ വളർത്തിയിരുന്നു,
• ഗ്രാമസഭകൾ (സമൂഹനിർണയങ്ങൾ) ക്ഷേത്ര പരിസരത്ത് നടന്നിരുന്നു.

? അതായത് ക്ഷേത്രം മനുഷ്യന്റെ ആത്മീയ ബോധം വളർത്തുന്നതിനൊപ്പം സമൂഹത്തിന്റെ നന്മയ്ക്കായി പ്രവർത്തിച്ചിരുന്ന ഒരു പ്രാദേശിക സംസ്കാര കേന്ദ്രമായിരുന്നു.

⚖️ 3. ജാതി, മതം, ജീവവ്യത്യാസം ഇല്ലാതെ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിലനിൽപ്പ്

മൂല ഭാരതീയ ദർശനത്തിൽ ജാതി വ്യത്യാസം, മത വ്യത്യാസം, ജീവവ്യത്യാസം തുടങ്ങിയതൊന്നും ക്ഷേത്രനടപ്പാടുകളുടെ ഭാഗമല്ലായിരുന്നു.
ഇത് പിന്നീട് ചരിത്രത്തിൽ വന്ന സാമൂഹിക വികൃതികളിലൂടെ വളർന്നതാണ്.

• മഹാഭാരതത്തിലും ഉപനിഷത്തുകളിലും ആത്മാവിന് ജാതിയില്ല, വർഗ്ഗമില്ല എന്ന് വ്യക്തമാണ്.
• ക്ഷേത്രങ്ങൾ ഒരാളുടെയോ ഒരു വിഭാഗത്തിന്റെയോ സ്വകാര്യ സ്വത്തല്ല;
  അത് സമൂഹത്തിന്റെ ആത്മീയ അവകാശമാണ്.

? അതിനാൽ ഇന്നത്തെ കാലത്ത് ക്ഷേത്രങ്ങൾ ഈ മൂല ആശയത്തിലേക്ക് തിരിച്ചുപോകുന്നത് അത്യാവശ്യമാണ് —
സമസ്ത ജീവജാലങ്ങളുടെയും സുഖത്തിനായി പ്രവർത്തിക്കുന്ന ആത്മീയ കേന്ദ്രങ്ങൾ ആയി.

? 4. ആത്മീയതയും സാമൂഹിക പുരോഗതിയും — രണ്ടും വേർതിരിക്കാൻ കഴിയില്ല

ക്ഷേത്രങ്ങൾ ആത്മീയത മാത്രമല്ല, സാമൂഹിക പുരോഗതിയും ലക്ഷ്യമാക്കുന്ന സ്ഥാപനങ്ങളായിരുന്നു:

• സമൂഹിക സേവനങ്ങൾ: അന്നദാനം, ആരോഗ്യം, വിദ്യാഭ്യാസം.
• മനശാന്തി: ധ്യാനം, സംഗീതം, വേദപാരായണം.
• പരിസ്ഥിതി സംരക്ഷണം: കാവ്, കുളം, തോട്ടം എന്നിവ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഭാഗമായിരുന്നു.
• സാമൂഹിക ഏകത്വം: എല്ലാരെയും ഉൾപ്പെടുത്തുന്ന ഉത്സവങ്ങളും സേവനപ്രവർത്തനങ്ങളും.

? ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ആത്മാവിനെ തിരിച്ചുപിടിക്കുന്നത് സമൂഹത്തിന്റെ ആത്മാവിനെ തിരിച്ചുപിടിക്കുന്നതുപോലെ തന്നെയാണ്.

? 5. ക്ഷേത്ര നടത്തിപ്പിലെ പുതുധാര — യുക്തിയും ആത്മീയതയും ചേർന്ന്

ഇന്നത്തെ കാലത്ത് ക്ഷേത്രങ്ങൾ മതപരമായ വിഭാഗീയതയിലും രാഷ്ട്രീയമായ സ്വാധീനത്തിലും പെട്ടുപോകുന്ന അവസ്ഥ കാണാം.
ഇതിൽ നിന്ന് പുറത്തുവരാൻ സമൂഹം തന്നെ:

• ക്ഷേത്രങ്ങൾ ആത്മീയതയുടെ കേന്ദ്രം ആക്കണം,
• മതീയ / ജാതീയ വേർതിരിവ് ഇല്ലാതെ സേവനപ്രവർത്തനങ്ങൾ നടപ്പാക്കണം,
• ക്ഷേത്രത്തിൽ പരിസ്ഥിതി, ആരോഗ്യം, വിദ്യാഭാസം ഉൾപ്പെടുത്തണം,
• സ്ത്രീകളും എല്ലാ വിഭാഗങ്ങളും തുല്യ പങ്കാളിത്തം ഉറപ്പാക്കണം.

? ഇതിലൂടെ ക്ഷേത്രം ഒരു ജീവനുള്ള ആത്മീയ കേന്ദ്രമായി പുനർജ്ജനിക്കാം.

? റഫറൻസ്

1. Rig Veda, Mandala 10 — Hymns on Universal Spirit
2. Isha Upanishad — Shloka 6
3. K. N. Panikkar — Culture and Consciousness in Ancient India
4. S. Radhakrishnan — Indian Philosophy
5. Elamkulam Kunjan Pillai — Kerala Charithram
6. A. K. Ramanujan — Poems of Love and War (Contextualizing Folk Traditions)

? സമാപനം

ക്ഷേത്രങ്ങൾ വെറും മതസ്ഥാപനങ്ങൾ അല്ല — അത് ഒരു സമൂഹത്തിന്റെ ആത്മീയ, സാമൂഹിക, ബൗദ്ധിക ഉണർവ്വിന്റെ പ്രതീകമാണ്.
“യസ്തു സർവ്വാണി ഭൂതാനി ആത്മാന്യേവാനുപശ്യതി” എന്ന വാക്ക് ഇന്നും ആ ആത്മാവിന്റെ ദീപസ്തംഭമായി നിലകൊള്ളുന്നു.

? അതിനാൽ ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ പുനർവ്യാഖ്യാനം മതരഹിതമായ, ആത്മീയമായ, യുക്തിപരമായ രീതിയിൽ സമൂഹം തന്നെ ഏറ്റെടുക്കേണ്ട സമയമാണിത്.